Πώς θα χαρακτηρίζατε τον Ηγέτη της ομάδας σας ή το στυλ της Ηγεσίας σας; Αυταρχικό ή Δημοκρατικό; Ανθρωποκεντρικό ή Τυπικό – Διαχειριστικό; Σας ενδιαφέρουν πρώτα οι άνθρωποι ή πρώτα οι στόχοι; Τι ορίζει τελικά εναν αποτελεσματικό ηγέτη στο χώρο εργασίας;
του Νικόλαου Φωτόπουλου*
Το ζήτημα της αποτελεσματικής ηγεσίας στον εργασιακό χώρο αποτελεί ένα από τα πιο κρίσιμα ζητήματα στις σύγχρονες κοινωνίες, ιδιαίτερα στις μέρες μας που οι συνθήκες κρίσης διαμορφώνουν ανταγωνιστικές και ραγδαία μεταβαλλόμενες καταστάσεις στους χώρους δουλειάς.
Η αποτελεσματική ηγεσία είναι διαρκές ζητούμενο.
Η απλή διεκπεραίωση των καθηκόντων σε έναν εργασιακό χώρο δεν αντικατοπτρίζει τις αληθινές δυνατότητες των εργαζομένων. Για να βγουν αυτές στην επιφάνεια χρειάζεται η παρέμβαση μιας ηγετικής φυσιογνωμίας. Ωστόσο η έννοια της ηγεσίας δεν είναι ή δεν πρέπει να είναι ταυτόσημη με έννοιες όπως δύναμη, επιρροή, εξουσία. Αυτές είναι μέσα για την άσκηση της ηγεσίας και δεν είναι τα μοναδικά που έχει στη διάθεσή του ένας ηγέτης.
Η ηγεσία είναι μια διαδικασία η οποία επηρεάζεται από την προσωπικότητα του ηγέτη, το προφίλ της ομάδας, την κουλτούρα της, από το εξωτερικό περιβάλλον. Είναι η λειτουργία εκείνη που επιδρά καθοριστικά στον τρόπο με τον οποίο ηθελημένα και πρόθυμα μια ομάδα ανθρώπων υιοθετεί έναν τρόπο σκέψης και δράσης.
Η σύλληψη ενός οράματος, η διάδοσή του, η ενδελεχής «ανάγνωση» και ανάλυση της πραγματικότητας, η ορθολογική πρόβλεψη των μελλοντικών τάσεων, η δημιουργία καινοτόμων και ρηξικέλευθων στόχων η κινητοποίηση των μελών της ομάδας για την επίτευξη των στόχων αυτών, η ικανότητα σύνθεσης δυνάμεων και διαχείρισης των συγκρούσεων αποτελούν αποδεδειγμένα μερικά από τα βασικά στοιχεία κάθε ηγετικής συμπεριφοράς η οποία ασκείται επωφελώς και αποτελεσματικά. Επιπλέον, η ικανότητα συνδυασμού και αξιοποίησης επιμέρους δεξιοτήτων ιδιαιτεροτήτων, ευκαιριών και δυνατοτήτων κ.ο.κ που ενυπάρχουν σε ένα περιβάλλον συγκροτούν, σε συνδυασμό με τα παραπάνω, τον άξονα πάνω στον οποίο κινείται η ικανότητα της αποτελεσματικής ηγεσίας σε κάθε εργασιακό χώρο.
Στην εποχή της κρίσης, ο ρόλος της αποτελεσματικής ηγεσίας κρίνεται ιδιαίτερα νευραλγικός αφού από αυτήν εξαρτάται :
η διαμόρφωση της στρατηγικής της επιχείρησης,
η διαμόρφωση της εσωτερικής ζωής και
η ποιότητα της καθημερινότητας των εργαζομένων
η ποιότητα του έργου που παράγεται
η ανταγωνιστικότητα του παραγόμενου προϊόντος
οι προοπτικές ανάπτυξης και οικονομικής βιωσιμότητας της επιχείρησης
η προσωπική και επαγγελματική ανάπτυξη των εργαζομένων
η κοινωνική ευθύνη της επιχείρησης απέναντι στο γενικό σύνολο
η σχέση με τις άλλες επιχειρήσεις
η συμβολή της στην τοπική ανάπτυξη και την οικονομία
η διατήρηση των θέσεων εργασίας
Η επιστημονική κοινότητα έχει διαμορφώσει τρία βασικά πρότυπα ηγεσίας με κριτήριο τον τρόπο λήψης των αποφάσεων.
α) το αυταρχικό,
β)το δημοκρατικό και
γ) το εξουσιοδοτικό.
Στο αυταρχικό πρότυπο, ο ηγέτης αποφασίζει μόνος του χωρίς να συζητά με τους συνεργάτες του τις αποφάσεις τις οποίες πρόκειται να υλοποιήσει. Στις περιπτώσεις αυτές, ο ηγέτης παίρνει ουσιαστικά τις ευθύνες πάνω του ενώ επιβάλλει τη στρατηγική του χωρίς να ενδιαφέρεται για το αν οι συνεργάτες του συμφωνούν ή όχι. Το μοντέλο αυτό ενδεχομένως να κρίνεται αποτελεσματικό σε περιπτώσεις όπου η ηγέτης δεν διαθέτει χρόνο για να εξηγήσει ή σε περιπτώσεις που οι εργαζόμενοι δεν διαθέτουν την απαιτούμενη ωριμότητα με συνέπεια να είναι αναγκασμένος να ακολουθήσει μια πιο σκληρή» και «προσωποκεντρική» τακτική. Είναι σαφές βέβαια ότι το μοντέλο αυτό λειτουργεί μόνο στις περιπτώσεις εκείνες όπου ο ηγέτης είναι παρών και όχι όταν απουσιάζει αφού οι συνεργάτες ακολουθούν τις αποφάσεις του μόνο από φόβο ή καταναγκασμό.
Αντίθετα, το δημοκρατικό πρότυπο ηγεσίας βασίζεται στη κοινή συνεισφορά όλων με τρόπο που η άποψή τους λαμβάνεται υπόψη μέσω μιας κοινής διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Το μοντέλο αυτό προσφέρει υψηλή αποτελεσματικότητα στις περιπτώσεις εκείνες όπου τα άτομα διαθέτουν ωριμότητα, υψηλό επίπεδο μόρφωσης και γενικότερα αναπτυγμένο επίπεδο νοημοσύνης ώστε να μπορούν να διαχειριστούν τη συμμετοχή τους σε μια ομάδα η οποία συναποφασίζει και είναι διατεθειμένη να λάβει την ευθύνη των αποφάσεών της. Στο μοντέλο αυτό ο ηγέτης αναλαμβάνει να συντονίσει και να καθοδηγήσει την κοινή προσπάθεια με στόχο τη σύνθεση δυνάμεων και την κοινή προοπτική σε ένα κοινό όραμα το οποίο να ακολουθούν όλοι πρόθυμα και ηθελημένα.
Το εξουσιοδοτικό πρότυπο είναι ακόμα ένα μοντέλο ηγεσίας στο οποίο ο ρόλος του ηγέτη είναι σχετικά περιορισμένος αφού δίνει αρμοδιότητες στους συνεργάτες του με στόχο την αυτενέργεια της ομάδας και την ανάπτυξη της δυναμικής της.
Ένα εξίσου σημαντικό κριτήριο ηγεσίας είναι ο συνολικός προσανατολισμός της ηγετικής συμπεριφοράς. Εδώ υπάρχουν δύο βασικές κατευθύνσεις.
Η πρώτη έχει έναν περισσότερο ανθρωποκεντρικό προσανατολισμό, όπου ο ηγέτης θεωρεί τον άνθρωπο το βασικό συντελεστή της παραγωγικής διαδικασίας. Αυτό σημαίνει πως τον ενδιαφέρει η ηθική ικανοποίησή του, η ανάπτυξη σχέσεων εμπιστοσύνης και φιλίας, η αποδοχή των αδυναμιών και των ιδιαιτεροτήτων του καθώς και η ανάδειξη των δημιουργικών του δυνατοτήτων.
Αντίθετα η δεύτερη κατεύθυνση δίνει έμφαση στην τυπική άσκηση των καθηκόντων μέσα στο χώρο εργασίας ενώ ο ηγέτης δίνει περισσότερο ενδιαφέρον για διαχειριστικά ζητήματα τα οποία αφορούν στην υλοποίηση του έργου πέρα και πάνω από τις ανάγκες των εργαζόμενων που συμμετέχουν στην υλοποίηση του έργου αυτού.
Αναφορικά τώρα προς το ποιο μοντέλο ηγεσίας είναι περισσότερο αποτελεσματικό θα μπορούσαμε να πούμε ότι δεν υπάρχει μια σαφής και απόλυτα σωστή απάντηση.
Αυτό σημαίνει ότι η αποτελεσματικότητα των προτύπων ηγεσίας στους χώρους εργασίας εξαρτάται από πολλές παραμέτρους.
Ο ηγέτης έχει τη διακριτική ευχέρεια να προσαρμόζει το πρότυπο ηγεσίας του ανάλογα με τις περιστάσεις, τις ειδικές συνθήκες, τις δυνατότητες, τις ευκαιρίες ή τις απειλές του περιβάλλοντός του.
Επιπροσθέτως παράγοντες όπως η φύση του έργου το οποίο έχει ο ηγέτης να υλοποιήσει η ωριμότητα των ατόμων, οι συνθήκες του εξωτερικού αλλά και του εσωτερικού περιβάλλοντος ενός εργασιακού χώρου καθορίζουν ευθέως τον τρόπο με τον οποίο καλείται να προσαρμόσει το πρότυπο ηγεσίας που θα ακολουθήσει.
Συμπερασματικά, λοιπόν, κανένα μοντέλο ηγεσίας δεν ενδείκνυται ως το πλέον κατάλληλο και αποτελεσματικό για όλες τις περιστάσεις και για όλους τους εργασιακούς ή επιχειρησιακούς χώρους.
*O Nίκος Φωτόπουλος είναι Επίκουρος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας με γνωστικό αντικείμενο «Κοινωνιολογία των Πολιτισμικών και Εκπαιδευτικών Πρακτικών». Έχει διδάξει επίσης στο Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο ενώ επί σειρά ετών συνεργάζεται με το Κέντρο Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΚΑΝΕΠ) και το Ινστιτούτο Εργασίας (ΙΝΕ) της ΓΣΕΕ για θέματα εκπαιδευτικής έρευνας, δια βίου μάθησης και επιμόρφωσης εργαζομένων. – Διαβάστε περισσότερα: http://kdvm.gr/Media/Default/Pdf%20enotites/5.3.pdf
No comment yet, add your voice below!