Συντάξεις: Η “πρόταση της Σχολής Πειραιώς”

Των Μιλτιάδη Νεκτάριου και Πλάτωνος Τήνιου*

Ω​​ριμάζει πλέον ο δημόσιος διάλογος για τις αναγκαίες ασφαλιστικές αλλαγές. Η ανάγκη ανταπόκρισης στις δικαστικές αμφισβητήσεις προστίθεται σε πλήθος δυσλειτουργίες του νόμου Κατρούγκαλου, συνηγορώντας για μια ουσιαστική μεταρρύθμιση μετά τις εκλογές.

Η μόνη ολοκληρωμένη πρόταση αφορά τη θέσπιση ενός συστήματος πολλαπλών πυλώνων, με ταυτόχρονη μεγάλη μείωση των ασφαλιστικών εισφορών. Η πρόταση αυτή ωρίμασε στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και περιγράφεται στο βιβλίο: «Συντάξεις για νέους», των Μιλτιάδη Νεκτάριου, Πλάτωνος Τήνιου και Γιώργου Συμεωνίδη (εκδόσεις Παπαζήση, 2018).

Ας βαφτίσουμε την πρόταση αυτή ως «πρόταση της Σχολής Πειραιώς».

Μια πρόταση οφείλει να έχει και αντίλογο. Ο καθηγητής Σάββας Ρομπόλης και ο Βασίλης Μπέτσης θεωρούν ότι έχουν απέναντί τους όχι τη Σχολή Πειραιώς, αλλά τη «Σχολή του Σικάγου». Επιχειρηματολογώντας, όμως, υπέρ του ελληνικού status quo, θυμίζουν τα επιτεύγματα αυτού που θα έπρεπε να έχει καταξιωθεί ως Σχολή Αθηνών – με επίκεντρο το Πάντειο Πανεπιστήμιο και παραφυάδες σε άλλα ιδρύματα της ευρύτερης περιοχής.

Πράγματι, πρόσφατο άρθρο των καθηγητών (Euro2day.gr, 24.1.20191) αναφέρεται σε «…αντίληψη που εμπνέεται… από τις απόψεις της Σχολής του Σικάγου (Μ. Friedman) και υποστηρίζει την αντικατάσταση του διανεμητικού συστήματος καθορισμένων παροχών από κεφαλαιοποιητικά συστήματα ατομικών λογαριασμών». Αγνοούν ότι η (οικονομική) Σχολή του Σικάγου δεν ασχολείται με συντάξεις, αλλά με ευρύτερα θέματα, όπως ο κρατισμός. Οι κ. Ρομπόλης και Μπέτσης επαναλαμβάνουν όμως τις πάγιες θέσεις της Σχολής των Αθηνών:

• Το υφιστάμενο διανεμητικό σύστημα συντάξεων είναι επαρκές και βιώσιμο και δεν χρειάζεται να πλαισιωθεί από τίποτε άλλο, και
• Ότι το σύστημα συντάξεων μιας χώρας δεν έχει επιπτώσεις στη λειτουργία της οικονομίας της.

Οι θέσεις αυτές υιοθετήθηκαν από το πολιτικό σύστημα και αποτέλεσαν την επιστημονική βάση των περισσότερων παρεμβάσεων που έγιναν στο ελληνικό ασφαλιστικό σύστημα από το 1974.

Για να μη σκιαμαχούμε, οφείλουμε να σχολιάσουμε τις παραπάνω θέσεις (για λεπτομέρειες, βλ. «Συντάξεις για νέους»).

Η πρώτη θέση ξεκινάει από τον ισχυρισμό ότι η πρόταση Νεκτάριου – Τήνιου προτείνει «την αντικατάσταση του διανεμητικού συστήματος καθορισμένων παροχών από κεφαλαιοποιητικά συστήματα ατομικών λογαριασμών». Πρόκειται για μέγιστη παρανόηση. Η πρόταση προβλέπει τη συμπλήρωση του διανεμητικού συστήματος με ένα νέο κεφαλαιοποιητικό σύστημα. Τα δύο προγράμματα μαζί θα συγκροτούν τον υποχρεωτικό κρατικό πυλώνα.

Ισχυρίζονται ότι «…τα διανεμητικά συστήματα είναι μακροπρόθεσμα βιώσιμα, παρά το γεγονός ότι ο δείκτης συνταξιούχων προς εργαζομένους αυξάνεται από 33,4% το 2016 σε 63,1% το 2070». Όμως, ακριβώς ως αντίδραση στις δημογραφικές προοπτικές οι ΗΠΑ και άλλες ανεπτυγμένες χώρες άρχισαν από τη δεκαετία του 1970 να πλαισιώνουν το σύστημά τους με συμπληρωματικά κεφαλαιοποιητικά προγράμματα.

Ισχυρίζονται επίσης ότι τα συστήματα ατομικών λογαριασμών επηρεάζονται εξίσου από τη γήρανση του πληθυσμού. Αυτό ισχύει σε προγράμματα καθορισμένων παροχών. Όμως τα συστήματα καθορισμένων εισφορών που προκρίνονται στη θέση τους θεσπίζουν ισχυρά κίνητρα που ανταποκρίνονται στις δημογραφικές προκλήσεις. Η υιοθέτηση τέτοιων κινήτρων είναι ο πυρήνας της πρότασης Νεκτάριου – Τήνιου.

Οι κ. Ρομπόλης και Μπέτσης κάνουν την εξής παρατήρηση για το υφιστάμενο σύστημα συντάξεων: «…Έχει εκτιμηθεί ότι ένας σημερινός εργαζόμενος, ο οποίος θα συνταξιοδοτηθεί μετά από 35 έτη εργασίας, θα λάβει κατά 30% μικρότερη σύνταξη σε σχέση με έναν σημερινό συνταξιούχο. Εάν, όμως, ο εργαζόμενος αυτός ήθελε να λάβει το ίδιο επίπεδο συνταξιοδοτικής παροχής με τον σημερινό συνταξιούχο, τότε θα του ζητηθεί κατά τη διάρκεια του εργασιακού του βίου να αποταμιεύσει 35% περισσότερο από ό,τι θα αποταμίευε ένας σημερινός συνταξιούχος». Πράγματι, αυτή είναι η κύρια διαφορά μεταξύ των δύο προτάσεων. Στο υφιστάμενο σύστημα, ο σημερινός συνταξιούχος έχει ποσοστό αναπλήρωσης περίπου 75%, ενώ ο αυριανός συνταξιούχος (πληρώνοντας πολύ υψηλότερες εισφορές) θα έχει ένα ποσοστό αναπλήρωσης 50%. Αυτό είναι το αποτέλεσμα της αποκλειστικής εμμονής στο διανεμητικό σύστημα. Αντιθέτως, στην πρόταση Νεκτάριου – Τήνιου, ο σημερινός εργαζόμενος επωφελείται από τις υψηλότερες αποδόσεις κεφαλαίου, εξασφαλίζοντας αναπλήρωση τουλάχιστον 55%, αλλά με εισφορές μειωμένες κατά 30%.

Η δεύτερη κύρια θέση των κ. Ρομπόλη και Μπέτση αμφισβητεί τη χρησιμότητα της αύξησης της αποταμίευσης που επιτυγχάνεται με την κεφαλαιοποίηση των συντάξεων. Ισχυρίζονται ότι «…η παρουσίαση στο δημόσιο πολιτικό και επιστημονικό διάλογο της διείσδυσης των ατομικών λογαριασμών στην κοινωνική ασφάλιση για την αντιμετώπιση του φαινομένου της γήρανσης του πληθυσμού και της συμβολής στην ανάπτυξη της οικονομίας δεν ευσταθεί, δεδομένου ότι οι συσσωρευμένοι πόροι των ασθενέστερων χωρών κατευθύνονται επενδυτικά, ως χαμηλού κινδύνου, στην αγορά ομολόγων και μετοχών των χωρών και των τραπεζών των ανεπτυγμένων κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, εις βάρος της επενδυτικής δυναμικής των αναπτυσσόμενων χωρών της Ενωσης. (…) Άρα, ποιό θα είναι το όφελος για την οικονομία της χώρας όταν οι ίδιες οι κοινοτικές οδηγίες κατευθύνουν τις επενδύσεις των αποθεματικών των ασφαλιστικών ταμείων και των ασφαλιστικών εταιρειών σε κρατικά ομόλογα και τράπεζες αυτών των χωρών και όχι σε υποδομές και επιχειρηματικότητα της χώρας τους;».

Πρόκειται, πάλι, για μέγιστη παρεξήγηση. Οι κοινοτικές οδηγίες πράγματι προβλέπουν τα παραπάνω, αλλά μόνο για τις ασφαλιστικές εταιρείες, και όχι για τα αποθεματικά των κρατικών ταμείων συντάξεων ή των επαγγελματικών ταμείων συντάξεων που αποτελούν τον δεύτερο (προαιρετικό) πυλώνα στο προτεινόμενο σύστημα συντάξεων. Επομένως, στην πρόταση Νεκτάριου – Τήνιου, τα αποθεματικά του συστήματος συντάξεων όχι μόνο δεν μετακινούνται εκτός Ελλάδος, αλλά προβλέπεται ρητά ότι η διαχείρισή τους θα ανατεθεί στην ΑΕΔΑΚ Ασφαλιστικών Οργανισμών, που λειτουργεί από το 2001.Τα αποθεματικά αυτά θα χρηματοδοτούν επενδύσεις – προκειμένου οι σημερινοί αναιμικοί ρυθμοί ανάπτυξης να αυξηθούν φθάνοντας μεταξύ 3,5% και 4% μέχρι το 2030 (βλέπε μελέτη: Ν. Χριστοδουλάκη, Μ Νεκτάριου, Χ. Θεοχάρη: «Επανεκκίνηση της ελληνικής οικονομίας», διαΝΕΟσις, 2018). Στην αναλογιστική μελέτη που συνοδεύει την πρόταση των Νεκτάριου – Τήνιου εκτιμήθηκε ότι το νέο προτεινόμενο κεφαλαιοποιητικό σύστημα θα συσσωρεύσει αποθεματικά 50 δισεκατομμυρίων στην πρώτη δεκαετία, ενώ μέχρι το 2060 τα αποθεματικά αυτά θα ανέλθουν στα 400 δισεκατομμύρια. Ακόμα και τότε τα αποθεματικά του συστήματος συντάξεων θα αντιπροσωπεύουν το 55% του ΑΕΠ, ενώ σήμερα στις χώρες που έχουν ήδη κάνει τη δική τους κεφαλαιοποίηση τα αποθεματικά κυμαίνονται μεταξύ 60% και 120% του ΑΕΠ.

Εν κατακλείδι, ορισμένα συμπεράσματα. Πρώτον, η πρόταση Νεκτάριου – Τήνιου έχει διατυπωθεί σε διάφορες μορφές από τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Όμως, τα πολιτικά κόμματα επέλεξαν τον εύκολο δρόμο των υποσχέσεων για παχυλές συντάξεις, για τις πρόωρες συνταξιοδοτήσεις, και την πελατειακή εργαλειοποίηση των Ταμείων. Όλα αυτά απαιτούσαν κρατική χρηματοδότηση που τελικά κόστισε 250 δισεκατομμύρια την περίοδο 2000-2017, δεν απέτρεψε 17 περικοπές στις συντάξεις και οδήγησε στην οικονομική καταστροφή της χώρας.

Δεύτερον, σε όλη τη Μεταπολίτευση η Σχολή των Αθηνών προσέφερε «επιστημονική» υποστήριξη στο πολιτικό σύστημα για την εμμονή στο διανεμητικό σύστημα και τις αναβολές στις αλλαγές. Πίσω από τους φυσικούς αυτουργούς, υπάρχουν και οι ηθικοί αυτουργοί της οικονομικής καταστροφής εκατομμυρίων συνταξιούχων.

Τρίτον, η μεσολάβηση της καταστροφής και των μνημονίων σημαίνει ότι, πλέον, δεν δικαιολογείται άγνοια. Όσοι επιθυμούν τη συνέχιση της υφιστάμενης κατάστασης στο σύστημα συντάξεων έχουν ως στήριγμα την πλατφόρμα της Σχολής Αθηνών. Όσοι επιθυμούν τη φιλελεύθερη επιλογή ενός σύγχρονου συστήματος συντάξεων που αξιοποιεί την ευρωπαϊκή εμπειρία και τη διεθνή τεχνογνωσία, μπορούν να εξετάσουν τη Σχολή Πειραιώς. Όσοι επιθυμούν τις σκιαμαχίες, μπορούν να αναζητήσουν τη Σχολή του Σικάγου.

*Αναδημοσίευση από την Καθημερινή-Έντυπη Έκδοση
* Οι κ.κ. Μιλτιάδης Νεκτάριος και Πλάτων Τήνιος είναι είναι καθηγητές στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.