Έρχεται συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού – Μόνη λύση οι μετανάστες και η αύξηση ορίων συνταξιοδότησης

Μια από τις σημαντικότερες διαστάσεις των δημογραφικών αλλαγών στην Ελλάδα αποτελεί η συρρίκνωση της εργάσιμης ηλικιακής ομάδας 15-64 ετών, σύμφωνα με τα πρόσφατα ευρήματα του προγράμματος DIRAP («Δημογραφικά Προτάγματα στην Έρευνα και Πρακτική στην Ελλάδα») που χρηματοδοτείται από το ΕΛΙΔΕΚ και υλοποιείται από τον ΕΛΚΕ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας – Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων (ΕΔΚΑ).

Όπως αναφέρει το report της μελέτης της οποίας προΐσταται ο καθηγητής Δημογραφίας, Χρήστος Μπάγκαβος, η εξέλιξη αυτή έχει επίδραση στο μέγεθος του εργατικού δυναμικού και κατά συνέπεια στο επίπεδο της συνολικής απασχόλησης στην Ελλάδα. 

Οι πιο πρόσφατες προβολές του πληθυσμού της Ελλάδας δείχνουν ότι από σήμερα μέχρι το 2030 οι 25-54 ετών θα μειωθούν κατά περίπου 400 χιλιάδες. Η μείωση αυτή, με δεδομένο ότι τα ποσοστά συμμετοχής στην αγορά εργασίας της ηλικιακής αυτής ομάδας είναι σχετικά υψηλά (γύρω στο 85%), εκτιμάται ότι θα οδηγήσει στη μείωση του συνολικού εργατικού δυναμικού κατά 350 χιλιάδες περίπου. 

Με βάση το δεδομένο αυτό, η περαιτέρω μείωση του συνολικού εργατικού δυναμικού δύσκολα θα αποτραπεί από τις μεταβολές στις άλλες δύο ηλικιακές ομάδες, δηλ. στους 15-24 ετών και 55-64 ετών. Στις νεαρές ηλικίες (15-24 ετών) τα ποσοστά συμμετοχής είναι χαμηλά και ο αριθμός των ατόμων αυτών αναμένεται ότι θα μειωθεί κατά περίπου 50 χιλιάδες έως το 2030. Παρά την πιθανή συνέχιση της τάσης για αύξηση των ποσοστών συμμετοχής στην αγορά εργασίας των ατόμων 55 έως 64 ετών καθώς και του αριθμού των ατόμων στις ηλικίες αυτές περίπου κατά 100 χιλιάδες, οι αλλαγές αυτές δύσκολα θα αντισταθμίσουν την αναμενόμενη μείωση του εργατικού δυναμικού στις ηλικίες 25 έως 54 ετών. 

Φυσικά, η εξέλιξη του μεγέθους του εργατικού δυναμικού τα επόμενα χρόνια μπορεί να επηρεαστεί από δύο επιπλέον παράγοντες: α) από έναν υψηλότερο αριθμό μεταναστών σε σχέση με αυτόν που υιοθετείται από τα σενάρια των προοπτικών εξέλιξης του πληθυσμού (5 χιλιάδες το χρόνο) και β) από μία περαιτέρω αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης, η οποία θα συνδυαστεί με πιο μακροχρόνια παρουσία των ατόμων στην αγορά εργασίας, επηρεάζοντας θετικά το μέγεθος του εργατικού δυναμικού και εντείνοντας παράλληλα την διαδικασία γήρανσης του.

Η μελέτη διαχωρίζει σε δύο φάσεις την εξέλιξη του εργατικού δυναμικού κατά την τελευταία 20ετία. Στην πρώτη, που διαρκεί από το 1999 έως το 2009, όταν και το εργατικό δυναμικό αυξήθηκε κατά 459 χιλ. (+10,2%) και στη δεύτερη (2009-2019) όταν και μειώθηκε κατά 476 χιλ. (-9,6%), με αποτέλεσμα το πλήθος των ατόμων που αποτελούν το εργατικό δυναμικό να επανέλθει, το 2019, στα προ εικοσαετίας επίπεδα.

Η μετάβαση από μία περίοδο αύξησης σε μία περίοδο μείωσης αναφορικά με το μέγεθος του εργατικού δυναμικού συναρτάται ωστόσο τόσο με τις διαχρονικές αλλαγές του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας όσο και με τα ποσοστά συμμετοχής στην αγορά εργασίας.

Ειδικότερα, είναι χαρακτηριστικό ότι, την περίοδο 1999-2009, ο συνολικός πληθυσμός εργάσιμης ηλικίας (15-64 ετών) αυξήθηκε κατά 300 χιλιάδες άτομα, γεγονός που συνδυάστηκε με μια αύξηση του εργατικού δυναμικού κατά 356 χιλιάδες.

Την περίοδο 2009-2019, αντιθέτως, ο συνολικός πληθυσμός εργάσιμης ηλικίας και το πλήθος των ατόμων 25 έως 54 ετών μειώθηκαν κατά 650 και 600 χιλιάδες αντίστοιχα, με παράλληλη μείωση (-170 χιλιάδες) των νέων και αύξηση (120 χιλιάδες) των πιο ηλικιωμένων, γεγονός που συνδυάστηκε με μια μείωση της συνεισφοράς του πληθυσμού στο εργατικό δυναμικό κατά 468 χιλιάδες.

Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι, κατά την πρώτη περίοδο, η οφειλόμενη στις μεταβολές του πληθυσμού αύξηση του εργατικού δυναμικού προήλθε αποκλειστικά από τη μετανάστευση καθώς ο πληθυσμός εργάσιμης ηλικίας των αλλοδαπών αυξήθηκε κατά 400 χιλιάδες, ενώ αυτός των γηγενών μειώθηκε κατά 100 χιλιάδες. 

Το γεγονός αυτό συνδυάστηκε με μια αύξηση του εργατικού δυναμικού, λόγω των μεταβολών του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας, που οφείλεται κατά 300 χιλ. στους μετανάστες και κατά 56 χιλ. αντίστοιχα στους γηγενείς.

Την επόμενη περίοδο (2009-2019), η συρρίκνωση του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας οφείλεται τόσο στη μείωση του σε εργάσιμη ηλικία πληθυσμού των γηγενών όσο και σε αυτήν των αλλοδαπών, μειώσεις που συνοδεύτηκαν από αρνητική συνεισφορά του πληθυσμού των γηγενών και των αλλοδαπών στο εργατικό δυναμικό. 

Με άλλα λόγια, οι διαχρονικές μεταβολές του μεγέθους του εργατικού δυναμικού στην Ελλάδα ήταν και είναι κυρίως δημογραφικής φύσης και δεν σχετίζονται τόσο με μεταβολές στα ποσοστά συμμετοχής των ατόμων στην αγορά εργασίας: το 78% (356/459) της συνολικής αύξησης του εργατικού δυναμικού την περίοδο 1999-2009 και το 98% (-468/-476) της συνολικής μείωσης του εργατικού δυναμικού την περίοδο 2009-2019 οφείλεται στην συνεισφορά του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας.