Θα ζούμε ως τα 100, θα δουλεύουμε ως τα 80

Οι άνθρωποι μπορεί σύντομα να ζουν ως τα 100 τους χρόνια, πράγμα που πιθανώς σημαίνει περισσότερα χρόνια εργασίας. Αυτό θα μπορούσε να είναι καλό, αν αδράξουμε την ευκαιρία να επανασχεδιάσουμε την εργασία.

Επιμέλεια: Γεωργία Μυλωνάκη

Αν τα 5χρονα μπορούσαν να διαβάσουν ακαδημαϊκές έρευνες, μπορεί να θορυβούνταν από τα ευρήματα μίας πρόσφατης μελέτης από το Κέντρο Stanford για τη Μακροζωία.

Ξεκινάει με μια σχετικά υποσχόμενη εισαγωγή: «Στις ΗΠΑ οι δημογράφοι προβλέπουν ότι σχεδόν τα μισά από τα σημερινά 5χρονα μπορεί να ζήσουν μέχρι την ηλικία των 100 ετών». Αλλά αυτό που ακολουθεί, αρκετές σελίδες πιο κάτω, είναι μια εφιαλτική πρόβλεψη: «Στη διάρκεια των 100 χρόνων ζωής, μπορούμε να αναμένουμε να δουλεύουμε 60 χρόνια ή και παραπάνω».

Στις ΗΠΑ ο μέσος όρος ηλικίας συνταξιοδότησης είναι τα 62, σύμφωνα με δημοσκόπηση της Gallup. Για τους περισσότερους ανθρώπους, 40 περίπου χρόνια δουλειάς είναι παραπάνω από αρκετά, επομένως η ιδέα επιπλέον 20 χρόνων είναι ανησυχητική. Αλλά αν μια 60ετής σταδιοδρομία φαντάζει σαν εφιάλτης, πιθανά αυτό να οφείλεται στο ότι φανταζόμαστε 60 χρόνια δουλειάς όπως είναι για πολλούς ανθρώπους σήμερα: μη ευέλικτη, που καταναλώνει τα πάντα και προσαρμόζεται άσχημα στο ρυθμό της ζωής. Για το χατίρι των 5χρονων και όλων εμάς που ζούμε όλο και περισσότερο, θα πρέπει να επανασχεδιάσουμε την εργασία.

Η ερευνήτρια που επέβλεψε τη μελέτη πιστεύει ότι θα πρέπει να ξεκινήσουμε με την φρενίτιδα της μέσης ηλικίας. «Εργαζόμαστε πολύ πιο σκληρά τα χρόνια που κάνουμε παιδιά [και] συχνά φροντίζουμε πιο ηλικιωμένους συγγενείς – έχουμε πολλούς ανθρώπους να εξαρτώνται από εμάς», είπε η Laura Carstensen, διευθύντρια του Κέντρου Stanford για τη Μακροζωία. Οι εργασιακές και οικογενειακές ευθύνες αμφότερες συνήθως κορυφώνονται στη μέση ηλικία, πράγμα που μπορεί να είναι αρκετά στρεσογόνο, ειδικά για τις γυναίκες, που κουβαλούν ένα δυσανάλογο φορτίο φροντίδας.

Προκειμένου να αντιμετωπιστεί αυτό, η Carstensen προτείνει να επιτρέπεται στους εργαζόμενους να αυξομειώνουν τις ώρες εργασίας τους κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας τους, με βάση τις υποχρεώσεις τους εκτός της έμμισθης δουλειάς τους. Φαντάζεται δύο γονείς που μπορούν προσωρινά να μειώσουν την πλήρη απασχόλησή τους σε 20 ώρες εβδομαδιαίως όταν φροντίζουν τα νεαρά παιδιά τους και μετά να αυξάνουν τις ώρες τους πάλι. Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, οι άνθρωποι θα δούλευαν το ίδιο διάστημα συνολικά όπως και τώρα, αλλά θα αναπλήρωναν τις περιόδους των μειωμένων ωρών με περιόδους πιο αυξημένων ή μοιράζοντας τη δουλειά σε περισσότερα χρόνια των (πιο μακρόβιων) ζωών τους.

Βέβαια ένα τέτοιο μοντέλο θα μπορούσε να φέρει κάποιες επιπλοκές: Οι επιχειρήσεις θα εξακολουθούσαν να πρέπει να πληρώνουν το κόστος των εργαζομένων, όπως την επένδυση στην κατάρτιση, αλλά θα απολάμβαναν λιγότερα από αυτή την επένδυση αν αυτοί οι εργαζόμενοι δούλευαν λιγότερες ώρες. Επιπλέον, αν οι εργαζόμενοι κάνουν εντελώς παύση από την εργασία τους, ή λαμβάνουν μακροχρόνιες άδειες, μπορεί στη συνέχεια να υπολείπονται γνώσεων για τις τελευταίες τεχνολογίες και πρακτικές στη βιομηχανία τους.

Τούτο λεχθέντος, και το σημερινό μοντέλο έχει τις δικές του αναποτελεσματικότητες – όταν οι άνθρωποι πιέζονται υπερβολικά προφανώς δεν θα αποδώσουν το καλύτερο δυνατό στην εργασία τους. Οι έρευνες συμφωνούν ότι η μείωση του φόρτου εργασίας κάνει τους εργαζόμενους να είναι πιο δημιουργικοί στη δουλειά τους, επειδή τους αφήνουν δυνάμεις να φέρουν εις πέρας τις ευθύνες τους ως γονείς ή φροντιστές ηλικιωμένων. Γιατί αν εξαντλούνται στη δουλειά και στο σπίτι τους πνίγουν οι ευθύνες θα καταλήξουν να μην αποδίδουν ούτε στη δουλειά τους!

Σε κάποιο σημείο στα 20 ή στα 30 τους πολλοί εργαζόμενοι εισέρχονται σε μια περίοδο της ζωής τους που οι δουλειές και οι οικογένειες τους κλέβουν το χρόνο από τις φιλικές σχέσεις, αλλά η προσωρινή μείωση του φόρτου εργασίας θα μπορούσε να μετριάσει αυτή τη μετατόπιση και να αφήσει τους ανθρώπους να ζήσουν πληρέστερες, πιο ποικιλόμορφες ζωές. Αυτά αποτρέπουν την εργασιακή εξουθένωση.

Η συνταξιοδότηση είναι ένα άλλο κεφάλαιο της εργασιακής μας ζωής που θα μπορούσαμε να επανασχεδιάσουμε. Στην τωρινή της μορφή θεωρείται ως χρόνος ελεύθερος από υποχρεώσεις που αφήνει όμως το σχήμα της ζωής λίγο ανισόρροπο: «Υπερχρησιμοποιούμαστε στη μέση ηλικία και υποχρησιμοποιούμαστε μετά τα 65» λέει η Carstensen. Αυτή η ανισορροπία θα γίνει ακόμα πιο φανερή καθώς οι άνθρωποι δεν ζουν απλώς περισσότερο, αλλά παραμένουν επίσης και πιο υγιείς για περισσότερο χρόνο.

Αυτό το είδος της συνταξιοδότησης είναι πολύ άκαμπτο – είτε δουλεύεις πολύ, είτε καθόλου. Η Phyllis Moen, κοινωνιολόγος στο πανεπιστήμιο της Minnesota, ανέφερε ότι οι πιο ηλικιωμένοι εργαζόμενοι από τους οποίους πήρε συνέντευξη «συχνά θέλουν να δουλέψουν λιγότερο και πιο ευέλικτα, αλλά βρίσκονται ενώπιον δύο επιλογών – να συνεχίσουν να δουλεύουν με πλήρη απασχόληση ή αλλιώς να αποσυρθούν τελείως».

Η Carstensen και οι συνάδελφοί της στο Stanford προτείνουν «ένα μονοπάτι ολίσθησης» προς την συνταξιοδότηση που θα επέτρεπε στους εργαζόμενους να μειώνουν τις ώρες εργασίας τους πριν σταματήσουν εντελώς να δουλεύουν. Επίσης αναφέρει τις «επιστροφές» – σύντομες περιόδους όπου οι άνθρωποι θα μπορούσαν προσωρινά να εξέλθουν από τη συνταξιοδότηση για να βοηθήσουν σε ένα πρόγραμμα ή να καθοδηγήσουν νεότερους εργαζόμενους.

Αντί για μια προκαθορισμένη διαδρομή εκπαίδευσης – εργασίας – συνταξιοδότησης προτείνεται εδώ ένα μοντέλο κατά το οποίο οι άνθρωποι εισέρχονται και εξέρχονται από αυτές τις φάσεις έχοντας στο βίο τους χρόνο για τις ελεύθερες δραστηριότητες και τη φροντίδα άλλων. Η ιδέα είναι να εργάζεσαι για μεγαλύτερο διάστημα στη ζωή σου, αλλά με περιόδους που θα εργάζεσαι λιγότερο (ή και καθόλου).

Αυτό το όραμα ακούγεται καλό – θα μπορούσε να κάνει ως εκ θαύματος ακόμη και μια 60χρονη σταδιοδρομία να μοιάζει διαχειρίσιμη. Αλλά υπάρχουν σημαντικά εμπόδια στον επανασχεδιασμό της εργασίας με αυτό τον τρόπο. Όταν ξεκινήσαμε να έχουμε νοικοκυριά με δύο εργαζόμενους, αρχίσαμε να αγοράζουμε και περισσότερο αντί να δουλεύουμε λιγότερο! Μήπως λοιπόν περισσότερα χρόνια εργασίας θα οδηγήσουν απλώς σε περισσότερα χρόνια κατανάλωσης και όχι σε μια πιο πλήρη, ποιοτική ζωή;

Μέχρι τα τέλη του 19^ου αιώνα οι άνθρωποι δούλευαν μέχρι να μην είναι πλέον σε φυσική κατάσταση να το κάνουν και στη συνέχεια έλπιζαν η οικογένειά τους να μπορεί να τους φροντίσει. Ένας 20χρονος εργαζόμενος το 1880 το πιο πιθανό ήταν να δουλεύει έως και δύο μόλις χρόνια πριν φύγει από τη ζωή.

Αυτό που άλλαξε από τότε μέχρι σήμερα, είναι ότι η συνταξιοδότηση έγινε οικονομικά εφικτή: Τα εισοδήματα των ανθρώπων αυξήθηκαν καθώς αυξήθηκε η παραγωγικότητα και στη δεκαετία του 1930 η κυβέρνηση άρχισε να διανέμει πληρωμές κοινωνικής ασφάλισης για να στηρίξει τους ηλικιωμένους. Με άλλα λόγια οι άνθρωποι σταμάτησαν να δουλεύουν επειδή είχαν την οικονομική άνεση να το κάνουν.  

Ίσως η οικονομική ασφάλεια να είναι αυτό που θα μπορούσε να φέρει ένα πιο ευέλικτο και λιγότερο απαιτητικό σύστημα εργασίας στο μέλλον. Ναι, η κλιμάκωση των προτύπων κατανάλωσης μπορεί να ωθήσει τους ανθρώπους να εργάζονται όλο και περισσότερο καθώς ζουν περισσότερο, αλλά πολλοί άλλοι άνθρωποι μπορεί να κάνουν διαλείμματα από τη δουλειά αν μπορούν οικονομικά να το υποστηρίξουν. (Αυτή η πιθανότητα θα μπορούσε να προκύψει από υψηλότερους μισθούς, οικονομικά προσιτά προγράμματα στέγασης, αποσύνδεση της ασφάλισης υγείας από την απασχόληση, ή πλήθος άλλων μέτρων που έχουν προταθεί για την αύξηση της οικονομικής ασφάλειας των ανθρώπων και της εργασιακής ευελιξίας).

Είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι μια διευρυμένη οικονομική σταθερότητα και ένα πιο ανθρώπινο στυλ εργασίας θα μπορούσε να γίνει η νέα φυσιολογική κατάσταση. Αλλά τον κόσμο στον οποίο ζούμε σήμερα θα ήταν το ίδιο δύσκολο να τον φανταστούν οι προκάτοχοί μας που δούλευαν, στην ουσία μέχρι να πεθάνουν.